Categories: Monuments speak

MEMORIJALNI KOMPLEKS KADINJAČA, Općina Užice, Srbija

Memorijalni kompleks se nalazi 14 kilometara zapadno od Užica, grada u centralnoj Srbiji, a sagrađen je u periodu između 1952.-1979. kao spomen na novembar 1941., kad je Radnički bataljon lokalnog partizanskog detašmana pružio  otpor neprijatelju, čuvajući povlačenje većine partizanskih jedinica koji su bile primorane napustiti Užice, 67 dana nakon prvog, kratkotrajno oslobođenog jugoslavenskog teritorija i prvog oslobođenog teritorija Drugog svjetskog rata u Europi (Užička republika). Njemačke okupacione snage su pokrenule akciju "Operacija Užice", koja je bila prvi napor protiv partizana pod vodstvom Njemaca u Drugom svjetskom ratu. Uspostavljanje i postojanje "Užičke republike" je prvo u seriji od sedam vojnih ofanziva tokom Drugog svjetskog rata i dokaz novonastalog partizanskog pokreta, koji se postepeno preobražavao u Narodnooslobodilačku vojsku, sa vodstvom koje je u stanju da vodi vojne operacije na teritoriju čitave Jugoslavije. Još u 1941., ovaj slobodan teritorij iznosio je nekih 19.000 kvadratnih kilometara (skoro jedna trećina ukupnog teritorija Srbije) sa stanovništvom od jedan milion. Republika je imala svoju vladu, ekonomiju zasnovanu na lokalnim zanatlijama, zemljoradnicima i trgovini. Transportacija je obezbijeđena kroz revitalizirani sistem željeznica. Također je postojala i tkaonica koja je proizvodila lan, peškire i nešto medicinske opreme. Krojačnica za vojnu odjeću, obućar, pekara i kožarska radionica su također počele poslovati. Tri manje hidroelektrane na rijeci Đetinji su konstantno bile u funkciji, tako da su grad i sve ekonomske ustanove bile regularno snadbijevane električnom energijom.

Intenzivni socijalni, kulturni i politički život su također bili dio dnevnog angažmana ljudi koji ovdje žive, dok je posebna pažnja, prema izlozima u Narodnom muzeju u Užicama, davana različitim oblicima javnog informacijskog snabdijevanja - obuhvatajući sve od zvučnika, postera i javnih proglašenja. Zgrada koja je bila Nacionalna banka prije rata (a danas je dom Narodnog muzeja u Užicama) postala je sjedište Vrhovnog komandanta Glavnog štaba Narodnooslobodilačke vojske, politbiro Centralnog komiteta Komunističke partije i omladinskog centralnog komiteta. Tvornica oružja i streljiva premještena je iz susjednog grada i postavljena u razne dijelove Užica i u podzemnim tunelima (trezorima) Narodne banke. Tvornica je bila u funkciji tokom čitavog trajanja republike, ali je užasna eksplozija, izazvana podmentutom napravom, ubila većinu radnika, te ujedno i označila kraj "Užičke republike".  Najzad, vrijedna iskustva života u prvoj oslobođenom teritoriju u 1941. bio je temelj za vizioniranje nove države nakon Drugog svjetskog rata.

Memorijalni kompleks Kadinjača pokriva površinu od 15 hektara. Tu se nalazi i memorijalni dom namijenjen za prijem posjetilaca i pružanje informacija o spomeniku i Bitci na Kadinjači. U istoj zgradi nalazi se i trajna izložba Radničkog bataljona i Bitke na Kadinjači, na prostoru od oko 150, sa preko 300 izgloga. Ovi predmeti su bili u vlasništvu Radničkog bataljona - lični dokumenti, fotografije, oružja. Memorijalni kompleks uključuje amfiteatar užičke republike, Aleju Radničkog bataljona i Plato slobode. Ispod piramidalnog spomenika nalazi se kosturnica sa ostacima članova Radničkog bataljona koji su poginuli u Bitci na Kadinjači. U sjećanje na otpor branilaca, spomenik je otkriven 1952. Stihovi užičkog pjesnika Slavka Vukosavljevića su uklesani u spomenik.

U 1979. otkriven je proširen memorijalni kompleks, kada je Radničkom bataljonu dodijeljeno Priznanje narodnog heroja. Svečano otvaranje bilo je 23. septembra, a cijelokupni kompleks inauguriran je od strane tadašnjeg predsjednika Jugoslavije, Josipa Broza Tita, koji je svoj posljednji službeni zadatak i posljednje pojavljivanje u javnosti imao nedugo prije smrti u maju 1980. Park sa 88 drveća posađen je u njegovu čast.

Novi spomenik nije zamijenio starog obeliska, već ga je okružio, preobražavajući uzvišenje u memorijalni park. Vajar Miodrag Živković i arhitekt Aleksandar Đokić htjeli su i uspjeli u uzdizanju ovog spomenika iznad okružujućih krajolika. Za obojicu je pjesma "Kadinjača", Slavka Vukosavljevića, imala osjećaj trajnog odgovora Radničkom bataljonu i osjećaj inspiracije za njihov dizajn spomenika.

Danas, Memorijalni kompleks Kadinjača očuvan je sa izvrsnim standardom, za razliku od mnogih spomenika u regionu. Ovaj je slobodan od grafita i vandalizma, sa predivnim krajolicima koji ga čine spomenikom sa spektakularnim pogledima na okružujuća brda i udaljene planine zapadne Srbije.