Categories: Monuments speak

MEMORIJALNI KOMPLEKS BUBANJ, Grad Niš, Srbija

Memorijalni kompleks BUBANJ se nalazi na periferiji grada Niša. Komemorira ubijanje više od 10.000 stanovnika Niša i zvjerstva počinjena od strane njemačkih nacista kod Bubnja, brdo nedaleko od Niša. Memorijalni kompleks sastavljen od 20m visokih betonskih stubova, velikih popločanih platoa i 23m dugog, izrezbarenog, mramornog reljefa - dizajnirao je hrvatski vajar Ivan Sabolić (1921-1986), a službeno je inauguriran 1963. Spomenik je naprepoznatljiviji po tri stuba sa pesnicama na vrhovima koji dominiraju okružujući prostor parka. Tri pesnice su raznih veličina i predstavljaju pesnicu čovjeka, žene i dijeta koji prkose neprijatelju, jer, između ostalog, čitave porodice su strijeljane na uzvišenju Bubanj tokom Drugog svjetskog rata (1942.-1944.). Prema svjedočenjima, nepoznati zarobljenik koji je bio pred strijeljanje podigao je svoju pesnicu prkosno u lice njemačkih vojnika streljačkog voda, a to je upravo motiv podignute pesnice koji je služio kao inspiracija za tri stuba kao arhitektonski dizajn.

Memorijalni kompleks također komemorira ogromnu patnju komunista, partizana, Srba, Roma i Jevreja tokom njemačke okupacije Niša i Srbije (1941.-1944.). Koncentracioni logor Crveni krst bio je jedan od njemačkih koncentracionih logora za ratne zarobljenike Jugoslavenske kraljevske armije, a kasnije i za srpsko, romsko i jevrejsko stanovništvo, od kojih su mnogi bili žene i djeca. Prema procjenama, oko 30.000 ljudi privedeni su u ovaj koncentracioni logor, dok je više od 10.000 njih ubijeno na brdu Bubanj. Danas je to muzejski kompleks gdje posjetioci mogu vidjeti samnice, prostorije gdje su bile grupe zatvorenika, njihove šokantne poruke po zidovima, kao i predmete zatvorenika, poput dokumenata, pisama i fotografija.

Historija ovog koncentracionog logora uključuje tragične priče masovnih egzodusa zatvorenika 12. februara 1942., koji su zabilježeni kao prvi veliki bijegovi iz nacističkih logora u okupiranoj Europi. Tog dana, 105 golorukih privedenih napali su stražare i uspjeli se probiti kroz ogradu od bodljikave žice i pobjeći, dok su 42 poginuli tokom bijega. Ovo je bio prvi organizirani bijeg iz nacističkog logora u porobljenoj Europi, koji je popraćen masovnim streljanjima kao odmazda. 

Memorijalni park Bubanj i Memorijalni kompleks "12. Februar" zajedno čine unikatan narativ o patnji ljudi, antifašističkom pokretu i borbi za slobodu.  Oni nude nezaboravno emocionalno  i vrijedno iskustvo učenja i obavezna su stajališta za svakog ako posjećuje ovaj dio Srbije. Kao dio kulture sjećanja, film "Lager Niš" napravljen je od strane srpskog reditelja Miomira Stamenkovića kao jedini jugoslavenski film o zatvorenicima koncetracionih logora tokom Drugog svjetskog rata.

To je tokom jugoslavenskog perioda bilo značajno mjesto za održavanje komemoracionih događaja u čast žrtava koje su nestale u tom lokalitetu. Bilo je priznato kao kulturna znamenitost u Jugoslaviji. Uz sve to, lokalitet je bio posjećivan godišnje od strane više hiljada ljudi iz čitave Jugoslavije, a naročito od strane djece Saveza pionira Jugoslavije, koji bi se sakupljali u amfiteatru u velikim grupama kako bi slušali predavanja o historiji te znamenitosti  i revolucionarnim idejama. Događaji onoga što se desilo kod kampa Crveni krst i popratna pogubljenja su bila toliko značajna za jugoslavensko društvo da je 1987. snimljen film o Drugom svjetskom ratu naslovljen "Lager Niš" ("Лагер Ниш") (sl. 6). od strane Miomira Stamenkovića (Миомир Стаменковић). Film je prikazivao događanja originalnog pokušaja bijega 105 zatvorenika iz logora 12. februara 1942. To je bio jedini jugoslavenski film ikada napravljen koji se usredotočava na priče logorskih zatvorenika tokom Drugog svjetskog rata.

Iako sumoran zbog svog historijskog nasljeđa, memorijalni park je i dalje popularno mjesto za posjetiti među stanovnicima Niša, zbog svog posebnog ambijenta, krajolika i zelenila, monumentalnih stubova koji se protežu u nebo i amfiteatra gdje se održavaju kulturni i rekreativni programi. 2004. dodana je u sklop memorijalnog kompleksa staklena i metalna kapela sa modernim izgledom, djelo niškog arhitekte Aleksandra Buđevca.