Categories: Monuments speak

Memorijalni kompleks Kozara, Prijedor, Bosna i Hercegovina

Spomenik na Kozari posvećen je partizanima i civilima koji su dali svoje živote tokom Bitke na Kozari u julu 1942., historijski poznata bitka za oko 68.000 civila u regiji planine Kozare koji su bili okruženi od strane dobro naoružanih i dosta snažnijih njemačkih fašista i ustaških sila. Probijanje okruženja desilo se u noći 3. jula 1942., ali većina partizana i civila koji nisu uspjeli probiti se kroz prsten, pali su u ruke Ustašama i Njemcima, koji su potom sprovodili grozne zločine nad njima. Prema historijskim dokazima, broj neprijateljskih vojnika bio je 40.000, u borbi protiv nekih 4.000 partizana, od kojih su gotovo polovina dali svoje živote, dok su oko 50.000 civila poslani u Jasenovac i druge koncentracione logore u Njemačkoj.  Memorijalni park Kozara sabrao je imena 33.398 ubijenih civila, dok je sudbina mnogih nestalih i dalje nepoznata. Epska bitka pretvorila je planinu Kozaru u legendu i simbol partizanskog otpora i neizmjerne patnje civila čija sudbina je komemorirana u brojnim djelima umjetnosti i literature, uključujući i sam spomenik, poznatu pjesmu "Stojanka majka Knežopoljka" Skendera Kulenovića, film pod rediteljstvom Veljka Bulajića (1962.), dok je sudbina djece sa Kozare opisana u filmu "Dnevnik Dijane Budisavljević" (2019), austrijska humanitarka koja je uspjela da spasi oko 12.000 djece iz koncentracionih logora iz tadašnje Nezavisne Države Hrvatske (NDH).

Spomenik na Kozari, također poznat kao Spomenik Revoluciji, jedan je od onih monumentalnih arhitektonskih dizajna koji pripadaju socijalističkom modernizmu bivše Jugoslavije, stvorenom između ranih 1960. do ranih 1980. Upravo tada je bilo vrijeme kada su unikatni kulturni prostor i kulturno nasljeđe post- Drugog svjetskog rata bili kreirani kao zaostavština koja je nadživila političko nasljeđe tadašnje federalističke države koja se urušila u krvavim sukobima tokom devedesetih.

Dušan Džamonja (1928-2009), autor spomenika sagrađenog u 1972., je smatrao da je okvir jugoslavenskog kulturnog prostora promijenio paradigmu vizualne umjetničke ekspresije, dozvoljavajući modernističkim formama da dominiraju scene prirode i izazivaju diferencirane perspektive i slobodne interpretacije. Dvadeset, 34 metra visokih uspravnih, betonskih stubova koji stvaraju cilindričnu cjelinu su sakupljeni, dok isječci stvaraju iluziju borbe između svjetla i tame, kao ključan simboličan značaj. Posjetioc ima impresiju da ulazi u miran hram i da stojeći u sredini kružnice visokih stubova igra čarolije svjetla i akustičkih efekata počinje.