Categories: Monuments speak

Spomenik MAKEDONIUM, Kruševo, Sjeverna Makedonija

Spomenik Makedonium, u blizini općine Kruševo, dizajniran je da komemorira historijski najznačajniji pokret otpora u Sjevernoj Makedoniji: Ilindenski ustanak (1903.) protiv Osmanskog carstva i partizanske borce Narodnooslobodilačkog rata (Drugog svjetskog rata). Autori ovog posljednjeg dizajna "betonske utopije" izgrađenog tokom bivše Jugoslavije (1971-1974) su Jordan Grabulovski (1925-1986) i Iskra Grabolovski (1936-2008), cijenjeni umjetnici iz Skoplja. Djeluje kao da su savršenost sferičnog oblika sa isturenim prozorima koji puštaju sunčevu svjetlosts u zgradu  jasno uspjeli prenijeti poruku umjetnika o vječnom savršenstvu čovječanstva. Doista, umjetnički par arhitekata morao je se boriti za svoju zamisao sjećanja. Nakon brojnih odgađanja i neslaganja sa vladinom komisijom su dobili dozvolu da kreiraju svoju vlastitu viziju spomenika koji podsjeća i na prošlost i na budućnost. Danas, spomenik je naširoko u narodu poznat kao Makedonium, modernistički spomenik i kvantni skok u smislu svojih arhitektonskih ideja i simbolizma.

Monumentalna građevina dovršena je i služebeno inaugurirana 1974., označavajući 30. godišnjicu drugog zasjedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Makedonije tokom Drugog svjetskog rata i 71. godišnjicu Ilindenskog ustanka. Dalje - njegov narativ sadrži četiri historijske epohe Sjeverne Makedonije: antiku, tursku vladavinu, vrijeme Drugog svjetskog rata i vrijeme nezavisnosti. Unutrašnji reljefi, skulpturalna forma koja evocira "vječnu vatru", poredani su da prikažu sunčanu mustru zastave Sjeverne Makedonije.

Odlučeno je da je Kruševo najpogodnija lokacija za spomenik zbog posljednja dva razloga: brda na sjevernom kraju grada je prominentna lokacija koja nadgleda čitavo područje, a tu je i mjesto gdje je Nikola Karev, vođa Ilindenskog ustanka 1903., imao svoj glavni štab i gdje je formirana Kruševska republika i Nikola Karev proglašen predsjednikom.  To je također mjesto gdje, nakon što su Osmanlije ugušili ustanak 1903., pogubljeno i mnogo pobunjenika. Iako je trajala samo deset dana, Kruševska republika igrala je značajnu ulogu u kulturi sjećanja.

Drugi svjetski rat u Jugoslaviji bilo je vrijeme kada je Sjeverna Makedonija službeno proglasila državnost tokom Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Makedonije (ZAVNOM), održanom kod samostana Prohora Pčinjskog, 2. augusta 1944., što je simbolično izabran datum koji se podudara sa Ilindenskim ustankom, jer se ZAVNOM sam smatrao "drugim Ilindenom". Kruševski partizanski odred formiran je 1942. kao sila vojnika zajednice koja je djelovala u oružanim sukobima protiv  trupa Sila osovine u Makedoniji do oslobođenja Kruševa u jesen 1944. Danas, taj datum se i dalje slavi u Sjevernoj Makedoniji kao Dan republike.

Uzbudljiva priča spomenika Makedonijuma ne bi bila dovršena bez kratkog upoznavanja sa gradom Kruševo - Mali grad u zapadnoj Makedoniji sa oko 5.000 stanovnika. Grad je 140km udaljen od Skoplja i nalazi se na prosječnom uzvišenju od 1,250m, što ga čini najuzvišenijim gradom u državi. Poznat je kao grad-muzej, poznat po tome što je bio dom Kruševskoj republici (prvoj republici na Balkanu). Tu je proglašen Kruševski manifest kao jedna od prvih deklaracija na Balkanu koja promovira etničku jednakost i univerzalnu toleranciju. Danas, kruševo je regionalni, kulturni i administrtivni centar u Sjevernoj Makedoniji.