Categories: Cultural Diversity

Niška tvrđava – simbol grada

Spomenik kulture koji ispisuje bogatu prošlost Niša od antičkih vremena do danas jeste Tvrđava. Prvi zapisi o zdanju, koje se danas prostire na preko 22 hektara, datiraju još iz prvog veka nove ere. O antičkom periodu svedoči nam i Lapidarijum, jedinstvena zbirka nadgormnih, zavetnih i građevinskih spomenika prikupljenih na lokalitetima u Nišu i Knjaževcu. Lapidarijum se nalazi na centralnom platou tvrđave i predstavlja kolekciju najstarijih spomenika tog tipa u Srbiji.

Tokom srednjovekovlja ova građevina bila je više puta rušena i obnavljana, da bi početkom 18. veka na ostacima antičkog i vizantijskog utvrđenja Turci podigli tvrđavu kakvu danas poznajemo. Skoro punih 5 godina 400 zidara gradilo je bedeme Tvrđave, koja je pored beogradske predstavljala najsnažnije tursko utvrđenje u graničnoj oblasti carstva.

Niška tvrđava ima 4 glavne i 4 poterne kapije. Glavne su: Stambol kapija (poznata i kao Carigradska, Glavna, Južna i Ulazna), Beogradska, Vinik i Jugoistočna, odnosno Pašina kapija. Poterne kapije su raspoređene između glavnih, a jedna od njih (u severnom delu bedema) prozvana je kapijom smrti, jer su tuda vodili zarobljene ustanike i streljali ih u rovu iza Tvrđave.

Jedan od najstarijih sačuvanih kultunih spomenika unutar bedema jeste Hamam, staro tursko kupatilo sagrađeno u 15. veku. Hamam su mogle da koriste ili samo žene (obično danju) ili samo muškarci (noću). Vodu su dopremali glinenim cevima iz Nišave, koja je nakon filtriranja i grejanja korišćena u kupatilu.

U Tvrđavi je bilo i deset džamija od kojih je danas sačuvana samo Bali-begova. Ona je zadužbina janičarskog zapovednika Bali Bega iz Jedrena, za koga se veruje da je bio jedan od najbogatijih Turaka na ovim prostorima. Ova bogomolja bila je glavno mesto okupljanja Osmanlija u Nišu. Tu su se prenosile novosti iz Stambola i pravili planovi za dalje delovanje. Kasnije dobija i druge namene, od biblioteke, pa sve do mesta prebivališta vojske. Danas je tu Salon niške Galerije savremene umetnosti i služi kao izložbeni prostor.

Barutane, ili džebane kako su iz Turci nazivali, takođe su sačuvane, a potiču iz vremena nastanka same Tvrđave (1723.). Barutane su bile namenjene skladištenju baruta i municije na udaljenim delovima tvrđave. Kao skladište topova, baruta, oružja i municije koristio se i Arsenal sagrađen nešto kasnije (1857.), koji danas služi kao prostor Galerije savremene umetnosti.

Ipak, najpoznatije i najposećenije mesto u Tvrđavi jeste Letnja pozornica na kojoj se svakog leta organizuju filmski sureti, Nišvil džez festival i druge kulturne manifestacije grada.

Narodni muzej

Narodni muzej u Nišu osnovan je 1933. godine na inicijativu Muzejskog društva ovog grada. Muzej je kompleksnog tipa i pored 40 000 eksponata u stalnoj postavci, stara se i o kulturnim dobrima od izuzetnog značaja, kao što su arheološko nalazište Medijana, spomenik Ćele-kula i memorijalni muzej „12. februar“. Poseduje i dve spomen  zbirke, Stevana Sremca i Branka Miljkovića, u kojima se nalaze lični predmeti, rukopisi i biblioteke ova dva pisca.

Narodni muzej Niš svoju delatnost sprovodi kroz odeljenja za arheologiju, numizmatiku i epigrafiku, istoriju, istoriju umetnosti, etnologiju, odeljenje književne zaostavštine, edukacije, dokumentacije i konzervacije. Muzej poseduje  fotolaboratoriju i biblioteku sa preko 14 000 publikacija, među kojima je veliki broj starih i retkih izdanja.

Arheološko nalazište Medijana

Medijana je antičko arheološko nalazište sagrađeno tokom vladavine rimskog cara Konstnatnina Velikog. Ovo nalazište smešteno je u predgrađu Niša – istorijskog Naissusa - nekadašnjeg carskog imanja i letnjikovca. U Medijani su otkriveni ostaci carske palate sa peristilom, mnoštvo luksuznih vila sa podovima od mozaika, sakralni objekti, ekonomske zgrade sa pitosima, terme, cisterne za vodu, itd. Otkrivena je i crkva iz 4. veka sa podnim mozaikom u obliku Hristovog monograma. Sve to svedoči nam o kulturi i raskoši Naissusa iz vremena vladavine rimskog Cara Konstantina Velikog.

Car Konstantin Veliki je udario temelje Vizantijskog carstva i civilizacije koja je spojila antička iskustva i hrišćanstvo, te trajala više od hiljadu godina. Car Konstantin 313. godine izdaje Milanski Edikt, kojim uvodi hrišćanstvo kao zvaničnu religiju Carstva.

Medijana je jedno od arhitektonskih i umetničkih znamenja vizantijskog doba koje je veoma dobro očuvano.

Ćele-kula  i spomenik na Čegru

Ćele-kula ili na srpskom – kula od lobanja, predstavlja jedan od najznačajnijih kulturno-istorijskih spomenika u Srbiji. Sagrađena je nedugo po završetku Čegarske bitke 1809. godine i bila je znak osvete Turaka srpskom narodu, zbog organizovane pobune protiv sultana. Ova kula jedinstvena je po tome što su u nju bile uzidane 952 ljudske lobanje, raspoređene u 14 redova, na 4 metara visokom četvrogouganom zdanju.

Sam spomenik je još tih godina postavljen tako da svako ko pođe put Carigrada prođe pored njega. Ideja Huršid-paše, turskog zapovednika Niša, bila je da uzidane glave podsećaju balkanske narode da će ista sudbina i njih zadesiti ukoliko se ponovo usprotive sultanu. Na samom vrhu kule nalazila se lobanja Stevana Sinđelića, resavskog vojvode i vođe ustanika na Čegru. Kula sa 58 preostalih lobanja danas je deo spomen parka Čegar. Povodom 50 godina oslobođenja Niša podignut je i Spomenik na Čegru, na mestu na kome se nalazio šanac Stevana Sinđelića i njegovih vojnika.

Bitka na Čegru - Na proleće 1809. godine u Niš je pristiglo oko 16 000 srpskih vojnika. Njihov cilj bio je oslobođenje Niša, kao strateški veoma bitnog grada. Raspoređeni na više tačaka, srpski vojnici su čekali obećanu i dogovorenu rusku pomoć, kako bi krenuli u napad na nišku na tvrđavu. Kako se Rusi nisu pojavili, a nesloga među srpskim vojvodama porasla, osmanska vojska iskoristila je to da napadne položaje na Čegru. Stevan Sinđelić, vojvoda na čelu čegarskih ustanika, uspevao je da odbije više turskih napada. Međutim, duplo brojnija i bolje naoružana osmanska vojska uspela je da uđe u Sinđelićevo utvrđenje. Uvidevši da ne može da ih zaustavi Stevan Sinđelić oslobađa svoje saborce ustaničke zakletve i dozvoljava im da napuste bojno polje. Niko od ustanika nije otišao. Sinđelić je sa željom da nanese što veću štetu Osmanlijama pucao u punu barutanu i tako digao u vazduh oko 3000 srpskih i 6 000 turskih vojnika. Nakon te velike pogibije Huršid-paša naredio je da se stradalim srpskim vojnicima oderu glave i kože ispune pamukom, kako bi se kao trofej poslale sultanu u Carigrad. Lobanje su tada zazidane u kulu.

Logor Crveni krst – memorijalni kompleks „12. februar“

Logor Crveni krst bio je jedan od nemačkih koncentracionih logora. Osnovan je 1941. godine, prvo kao privremeni logor za smeštaj ratnih zarobljenika jugoslovenske kraljevske vojske, a kasnije i ostalog srpskog, romskog i jevrejskog stanovništva. Kompleks logora prostire se na površini od 7 hektara, a ograđen je visokim zidom i bodljikavom žicom. U glavnoj zgradi, koja je sada muzejski kompleks, mogu se videti samice, prostorije u kojima se boravile grupe zarobljenika, kao i njihove poruke na zidovima i lično predmeti – pisma i fotografije.

U ovaj logor Nacisti su zatvarali pripadnike komunističkog, partizanskog i četničkog pokreta, kao i žene i decu. Uslovi za život bili su krajnje nehumani – bez ventilacije, grejanja i dnevne svetlosti. Količina hrane bile je jedva za preživeti, naročito kada se uzme u obzir da su zatvorenici bili primorani na težak fizički rad. Procenjuje se da je za vreme okupacije u Logoru bilo zatvoreno više od 30 000 ljudi, dok je više od 10 000 streljano na Bubnju.

Februara 1942, grupa od 147 golorukih logoraša napala je stražare i pokušala da pobegne iz logora. U tome je uspelo njih 105, dok je četrdeset dvoje ostavilo svoje živote na logorskih žicama. To je bilo prvo organizovano bekstvo iz nacističkog logora u porobljenoj Evropi. Ovaj događaj ubrzao je već pripremljen plan Nacista za masovno streljanje.

Saborni hram

Saborni hram u Nišu sagrađen je nakon Pariskog mira potpisanog 1856, kojim je Turska bila primorana da prizna ravnopravnost hrišćana u osmanlijskog imperiji. Odmah po dobijanju dozvole iz Carigrada pristupilo se izgradnji Hrama. Osveštan je nakon oslobođenja 1878. godine i posvećen događaju Silaska Svetog Duha na Apostole. Više od pola veka ovaj Hram bio je najveća hrišćanska bogomolja u Srbiji. Saborna crkva sa 48 slikanih kompozicija, autora Đorđa Krstića koji je uneo duh relizma u srpsko slikarstvo, izgorela je u požaru 2001, kada su stradala sva umetnička dela unutar hrama. Obnovljena je 2010. godine.

Crkva Svetog Nikole

Crkva Svetog Nikole poznata je po tome što je 6 puta menjala versku namenu, od džamije do pravoslavnog hrama. Pre dolaska Osmanlija ovaj hram bio je posvećen svetom  velikomućeniku Prokopiju, čije su se mošti nalazile u unutrašnjosti crkve. Za vreme osmanlijskih osvajanja mošti su prenete u susedni grad koji kasnije po njemu dobija naziv Prokuplje. Nakon osvajanja Niša (1386.) crkva je porušena do temelja, da bi na istom mestu početkom 17. veka podignuta nova crkva. Tokom austro-turskog rata Osmanlije podižu minaret i pretvaraju je u džamiju. Nakon oslobođenja Niša ova bogomolja ponovo postaje crkva.

Islam agina džamija

Islam agina džamija proglašena je za kulturno dobro od velikog značaja i uvedena je u centralni registar spomenika kulture u Srbiji. Tokom osmanskog perioda u Nišu su podignute brojne džamije, većina unutar bedema Tvrđave. Islam aginu džamiju podigao je 1870. godine bogati Nišlija Islam-aga Hadrović Đakovalija u samom centru grada, van Tvrđave. Pravougaonog je oblika sa ravnim drvenim krovom i galerijom na stubovima. Jedina u Nišu je ospobljena za versku upotrebu.

Sinagoga

Prvi pisani podaci o niškoj jevrejskoj zajednici datiraju još iz 1695. godine. Prva sinagoga u ovom gradu sazidana je 1801. godine, ali je već 1879. potpuno izgorela u požaru. Nova sinagoga podignuta je 1925. godine i bila je u funkciji sve do Drugog svetskog rata. Godine 1970. Jevrejska opština bila je prinuđena da proda zgradu sinagoge, koju nakon restauracije Grad pretvara u galerijski prostor Narodnog muzeja Niš. Zbog arhitektonskih i istorijskih vrednosti zgrada sinagoge stavljena je pod zaštitu države.

Spomenik oslobodiocima Niša

Na središnjem delu Trga kralja Milana, centralnog trga u Nišu, nalazi se spomenik oslobodiocima Niša. Ova skulptura, koja simboliše oslobodilačke ratove vođene za vreme vladavine Osmanlija i tokom Prvog svetskog rata, delo je poznatog hrvatskog arhitekte Antuna Augustinića. Na vrhu spomenika je konjanik sa zastavom koji simbolizuje dolazak slobode, a u srednjem delu prikazan je Stevan Sinđelić u Bici na Čegru i Kole Rašić koji poziva Nišlije na ustanak.

Kazandžijsko sokače i spomenik Stevanu Sremcu i Kalči

Kazandžijsko sokače, mesto na kome se čuva duh jednog vremena, jeste tradicionalno, danas boemsko mesto u samom centru Niša. Nakon oslobođenja od Turaka 13 kazandžija otvorilo je  svoje radnje u ovoj zanatskoj četvrti. Najpoznatiji su bili pinteri, kazandžije koje su pravile bačve za vino i rakiju  i mutavdžije, koje su pravile torbice od kozije dlake. Njihove radnje uglavnom su se nalazile u prizemnim kućama, iako je bilo i jednospratnica u kojima bi se sprat koristio za život, a prizemlje kao radionica.

Na samom ulazu u Kazandžijsko sokače nalazi se spomenik piscu Stevanu Sremcu i junaku iz knjige Ivkova slava, poznatom niškom lovcu Kalči. Spomenik je postavljen na mesto gde se nekada nalazila kuća čuvenog jorgandžije Živka Mijalkovića, poznatijeg kao „gazda Ivko“. Stevan Sremac, rodom iz Sente, bio je očaran neposrednošću i strašću ljudi ove čaršije, te je u svojim romanima opisivao živote baš tih običnih ljudi, pritom koristeći autentičan niški dijalekat. Ova bronzana skupltura koja prikazuje pisca, njegovog junaka Kalču i psa Čapu delo je Ivana Felkera. Danas je Kazandžijsko sokače mesto gde možete popiti kafu ili uživati u specijalitetima ovog podnevlja.

Spomenik Šabanu Bajramoviću

Spomenik Šabanu Bajramoviću, poznatom romskom kompozitoru i pevaču, nalazi se na vrhu amfiteatra na nišavskom keju. Rođeni Nišlija i kako ga mnogi nazivaju – kralj romske muzike – snimio je preko 700 pesama i ostavio 20 albuma. Pesma „Đelem-đelem“ u njegovom izvođenju proglašena je himnom svih Roma. O važnosti Šabana Bajramovića govori nam i to da ga je američki magazin „Time“ stavio na listu 10 najuticajnijih bluz pevača na svetu. Bronzana statua u prirodnoj veličini delo je niškog vajara Vlade Ašanina i postavljena je na dan otvaranja 27. Nišville džez festivala, 2010. godine.